Ontdek de lievelingsboeken van Samuel Beckett

Samuel Beckett heeft nooit genoten van de roem die zijn werk hem heeft gebracht. De auteur van klassiekers als Wachten op Godot en Watt leefde als een einzelgänger en vertoefde het liefst in totale stilte en afzondering in zijn serene en altijd netjes opgeruimde werkkamer in Dublin en later Parijs. Zijn sociale contacten beperkte hij tot de strikt noodzakelijke en je kon hem ook maar af en toe in gezelschap van vrienden op café aantreffen. Het bleef daarom jarenlang een raadsel welke boeken Samuel Beckett zelf met veel plezier heeft gelezen. Aan de hand van postuum gepubliceerde brieven, krijgen we daar nu een beter beeld van, en werd er een leeslijst samengesteld bestaande uit veertien boeken en auteurs die je volgens Beckett absoluut moet lezen.

Voor wie nu denkt: "Beckett wie?" zetten we zijn belangrijkste wapenfeiten eerst even voor je op een rijtje. Samuel Beckett (1906-1989) was een Ierse toneelschrijver, romanschrijver en dichter, geboren in Foxrock, een voorstad van Dublin. Hij studeerde Frans, Italiaans en Engels aan Trinity College in Dublin en verhuisde in de jaren 1930 naar Parijs, waar hij bevriend raakte met James Joyce. Beckett's vroege werken, waaronder de roman Murphy (1938), vertonen invloeden van Joyce. Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloot Beckett zich aan bij het Franse verzet tegen de Duitse bezetting en ontving hiervoor later het Croix de Guerre en de Médaille de la Résistance. Zijn meest bekende werk, het toneelstuk Wachten op Godot (1953), wordt beschouwd als een meesterwerk van het absurde theater. Het stuk, waarin twee personages eindeloos wachten op iemand genaamd Godot, exploreert thema's als existentiële wanhoop en de zinloosheid van het menselijk bestaan. Andere opmerkelijke werken zijn Endgame (1957) en Krapp's Last Tape (1958). Beckett ontving de Nobelprijs voor Literatuur in 1969. Zijn stijl wordt gekenmerkt door minimalisme, zwarte humor en een focus op de absurditeit van het leven. Hij stierf in Parijs in 1989 en liet een blijvende invloed achter op de literatuur en het theater van de twintigste eeuw. Aan de hand van postuum gepubliceerde brieven, werd er een leeslijst samengesteld met de boeken die tot Beckett zijn favorieten behoren en daar duiken we in dit artikel samen met je in. 

Zo hield Samuel Beckett bijvoorbeeld ontzettend van Andromaque van Jean Racine. Dat is de theatertekst waarmee de Franse toneelschrijver op 28-jarige leeftijd officieel doorbrak bij het grote publiek. Het stuk werd voor het eerst opgevoerd door ‘les Grands Comédiens’ in de privévertrekken van koningin Marie Thérèse in het Louvre en werd lovend onthaald. Vandaag de dag wordt Racine samen met Molière en Corneille aanschouwd als ‘de grote drie van de zeventiende eeuw’. Naast het schrijven van tragedies, heeft Racine met Les Plaideurs trouwens ook één komedie op zijn palmares staan.

Verrassender is misschien de aanwezigheid van De reis om de wereld in tachtig dagen van de Franse schrijver Jules Verne, hoewel: wie heeft er als beginnende lezer niet genoten van deze avonturenroman? In deze klassieker onder de avonturenromans probeert de bemiddelde Phileas Fogg, nadat hij er een weddenschap voor de helft van zijn vermogen voor afsloot, het onmogelijke: een reis om de wereld in amper tachtig dagen. Onderweg maakt hij gebruik van treinen, paard en wagen, olifanten en schepen. Hij reist van Londen naar Suez, Bombay, Hongkong, San Francisco om hopelijk via New York op tijd weer in Londen aan te komen. Het boek van Verne is een van de meest gelezen romans aller tijden en werd heel wat keren verfilmd. Leuk weetje is trouwens dat er sinds 1993 de Jules Verne Trofee bestaat en jaarlijks wordt uitgereikt aan de boot die het snelst rond de wereld vaart zonder hulp van buitenaf. Wie avontuurlijk aangelegd is en nog geen plannen heeft voor een volgende vakantie, is dit misschien een idee.

Een boek dat vrijwel het hele leven van Beckett in zijn boekenkast heeft gestaan, is Het kasteel van de Boheemse en in het Duits schrijvende Franz Kafka. In deze roman, die Kafka bij zijn sterven onvoltooid achterliet en is opgenomen in zijn prachtig uitgegeven verzameld werk, volgen we K., die door ‘het kasteel’, een hogere instantie van een verder naamloos dorp, aangesteld schijnt te zijn als landmeter. De hoofdstukken vertellen over de pogingen die K. doet om inzicht te krijgen in zijn situatie – vruchteloze pogingen, uiteraard. Kafka’s hoofdpersonen zijn dan ook geen helden, eerder slachtoffers. Waarom Beckett zoveel hield van Het kasteel en het zijn beste werk vond? "I felt at home, too much so – perhaps that is what stopped me from reading on. Case closed there and then."

Nog een kleine verrassing in het overzicht van de favoriete boeken van Samuel Beckett, naast de eerder al genoemde Jules Verne, is de detectiveroman Het kromme huis van de Britse schrijfster Agatha Christie, geestesmoeder van onder meer Hercule Poirot en Miss Marple. Van beide inspecteurs is in Het kromme huis echter geen sprake. Het verhaal wordt namelijk verteld door Charles Hayward die een relatie heeft met Sophia Leonides, kleindochter van de rijke zakenman Aristide Leonides die vermoord teruggevonden wordt, waarna inspecteur Taverner ten tonele verschijnt om samen met Charles de moordzaak op te lossen.

Helemaal géén verrassing in het lijstje is de aanwezigheid van De vreemdeling van de Franse schrijver en filosoof Albert Camus, wiens ideeën rondom het existentialisme Beckett openlijk omarmde. Sterker zelfs: Camus en Beckett kenden elkaar goed en zagen elkaar met enige regelmaat in de bar van het Pont Royal Hotel in Parijs. Over Camus’ De vreemdeling, waarin hoofdpersoon Meursault zonder enige verklaring op klaarlichte dag een man dood, zei Beckett: "Try and read it, I think it is important!"

Nog een favoriet boek van Beckett is Effi Briest van de Duitse schrijver Theodor Fontane dat algemeen wordt aanschouwd als Fontane’s grote meesterwerk. Effi Briest is een van de grote realistische romans van de negentiende eeuw en wordt regelmatig vergeleken met kleppers als Madame Bovary van Gustave Flaubert en Anna Karenina van Lev Tolstoj. De roman vertelt het levensverhaal Effi Briest vanaf haar zeventiende tot aan haar dood en behandelt veel maatschappelijke moeilijkheden. Beckett schreef in een van zijn brieven dat de roman hem telkens weer wist te ontroeren: "I read it for the fourth time the other day with the same old tears in the same old places."

Beckett hield van zijn klassiekers, zoveel is intussen wel duidelijk. Een boek dat dat nog meer onderstreept, is het in drie volumes verschenen De klokkenluider van de Notre Dame van de Franse schrijver Victor Hugo waarin hij het verhaal vertelt over de onbeantwoorde liefde van Quasimodo, oftewel de klokkenluider van de Notre Dame, voor de beeldschone zigeunerin Esmeralda.

De coming of age-roman De vanger in het graan van de Amerikaanse auteur J.D. Salinger is het volgende boek op het lijstje; een boek dat bij verschijning in 1951 heel wat controverse veroorzaakte vanwege het grove taalgebruik en de vrije behandeling van seks en prostitutie in het boek. De verteller van De vanger in het graan is Holden Caulfield die wegens slechte prestaties van school is gestuurd maar dat niet aan zijn ouders durft te vertellen. In plaats daarvan zwerft hij door de stad en ontmoet hij allerlei mensen, onder wie zijn kleine zusje, de enige die hij helemaal vertrouwt. Het boek staat symbool voor de moeilijke overgang van de jeugd naar volwassenheid. Beckett zei zelf over het boek: "I liked it very much indeed, more than anything for a long time."

We zitten intussen al aan de negende leestip en dat is Reis naar het einde van de nacht van de Franse schrijver Louis-Ferdinand Céline. In deze roman beschrijft Céline op cynische wijze de uitzichtloze levenswandel van Ferdinand Bardamu (die aanschouwd kan worden als het alter-ego van Céline). In de Eerste Wereldoorlog realiseert Bardamu zich aan de waanzin van de collectief georganiseerde moordpartijen waarvoor de mensen enthousiast in de rij moeten gaan staan. In Afrika wordt hij geconfronteerd met de hebzucht en de botheid van de blanke kolonist. Maar nergens voelt hij de eenzaamheid zo sterk als in New York, de kille ‘rechtopstaande’ stad van levende automaten. Terug in Parijs staat hij als arts volkomen machteloos tegenover de achterdocht, de bekrompenheid en het misdadig egoïsme van zijn patiënten. In 2002 werd het boek opgenomen in de lijst van beste 100 boeken uit de wereldliteratuur samengesteld door de gezamenlijke Noorse boekenclubs en de Zweedse Academie.

Het menselijk tekort van de Franse schrijver en politicus André Malraux die samen met Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir aanschouwd wordt als een van de grootste denkers (en schrijvers) van zijn generatie. Het menselijk tekort groeide uit tot een van de belangrijkste romans uit de geschiedenis van de Franse literatuur. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat het boek bekroond werd met de Prix Goncourt én dat het tussen de lievelingsboeken staat van Beckett.

Om het volgende boek in de lijst te kunnen lezen, moet je aardig wat Frans (of Engels) kennen om het te kunnen lezen: Lautréamont et Sade van de Franse schrijver Maurice Blanchot werd namelijk nooit vertaald naar het Nederlands. Het boek bevat twee uitgebreide essays over enerzijds Comte de Lautréamont en anderzijds de vaak gecensureerde pornografische schrijver Markies de Sade (van wiens naam tevens de woorden sadisme en sadomasochisme zijn afgeleid).

Naast Albert Camus en natuurlijk Beckett zelf is William Faulkner de derde en laatste Nobelprijswinnaar op het lijstje. Specifiek zou Beckett willen dat je Mosquitoes leest van de Amerikaanse schrijver, maar wat ons betreft kan je evengoed zijn andere moderne klassiekers lezen zoals Absalom, Absalom! en Het geluid en de drift.

Wie Beckett heeft gelezen, zal de aanwezigheid van de Roemeens-Franse filosoof Emil Cioran niet verwonderlijk vinden. Beckett hield van zijn hele oeuvre, maar raadt je graag zijn Bestaan als verleiding aan. In dat boek vormt Cioran in een reeks beschouwingen zijn levensfilosofie van de banneling, de eeuwige buitenstaander. De verscheurdheid van zijn eigen ballingschap, heen en weer slingerend tussen depressie en extase, tussen razernij en berusting, tussen spleen en ideaal, tracht hij te bezweren in een zoektocht naar de mystiek. De mystieke ervaring, verheven boven tijd en geschiedenis, beschouwt Cioran als het hoogste dat de mens kan bereiken.

Afsluiten doen we tenslotte met Schetsen van een reis (La 628-E8) van de Franse pamfletschrijver en romancier Octave Mirbeau. Het boek vertelt de rondreis die de schrijver-verteller maakt in zijn auto met nummerbord 628-E8 door Noord-Frankrijk, België, Nederland en Duitsland, en vertelt daarnaast ook over wat hij ziet, denkt en fantaseert. Het boek, dat in 1907 werd gepubliceerd, is een ware ode aan de auto vanwege zijn bijdrage aan de economische bloei en het dichter bij elkaar van volkeren dat hun blik op de wereld voor goed veranderde.

Dit artikel werd geschreven door Jochen De Vos en gepubliceerd op 3 juli 2024. Naast een voorliefde voor de boeken van Samuel Beckett behoren ook schrijvers als Susan Sontag en Orhan Pamuk tot zijn favoriete schrijvers. Vier dagen per week staat Jochen in Cosimo om je te overladen met boekentips en maakt hij je favoriete koffie. Op dit moment leest hij 2666 van Roberto Bolaño, een boek waarvan hij nu al weet dat het hem nog heel lang zal bijblijven.