Van Novalis tot Stefan Zweig: deze schrijvers bewonderde Klaus Mann en inspireerden hem
Nadat we eerder deze maand Klaus Mann zijn vergeten novelle Het getraliede raam hebben uitgegeven in een eenmalige oplage van 750 met de hand genummerde exemplaren, vroegen we ons af: welke boeken zouden er eigenlijk in zijn boekenkast gestaan hebben? Welke schrijvers bewonderde Klaus en door wie liet hij zich inspireren? We namen er zijn autobiografie Het keerpunt nog een keertje bij en lazen enkele internationale publicaties over zijn leven en distilleerden daaruit deze lijst met schrijvers die Klaus Mann bewonderde en waarover hij zelf geschreven heeft. Kortom, allemaal leestips voor wanneer je Het getraliede raam hebt gelezen en op zoek bent naar soortgelijke leeservaringen en andere klassiekers wil ontdekken.
Schrijvers zijn niet per definitie lezers, maar wanneer je de autobiografie van Klaus Mann leest, gaat die regel zeker niet op voor de schrijver van moderne klassiekers als Mephisto en De vulkaan. Hoe kan het natuurlijk ook anders wanneer je opgroeit in één van de belangrijkste families uit de moderne literatuur en je vader luistert naar de naam Thomas Mann en je nonkel Heinrich Mann is. In zijn autobiografie schrijft Klaus bijvoorbeeld over hoe Thomas Mann zijn kinderen 's avonds voorlas. Het was het enige moment waarop de kinderen zijn werkkamer mochten betreden en hij vol passie en overgave zijn kinderen teksten voorlas van Charles Dickens en Mark Twain of op andere momenten de magisch-suggestieve sprookjes van Goethe of die van E.T.A. Hoffman. Zelfs klassieke Russische literatuur passeerde de revue tijdens de voorleesavonden en zo kwam Klaus al heel vroeg in aanraking met schrijvers als Fjodor Dostojevski, Lev Tolstoj en Nikolaj Gogol.
Het is vooral die laatste die bij Klaus in de smaak viel en hij op latere leeftijd regelmatig is blijven herlezen. Nikolaj Gogol staat bekend om zijn kortverhalen en schreef met Dode zielen eigenlijk maar één roman. Die roman is echter van het beste wat de literatuur te bieden heeft en speelt zich af in tsaristisch Rusland waar grootgrondbezitters maar eenmaal per drie jaar aan een telling en opgave van lijfeigenen voor de belasting onderworpen worden. Gentlemanoplichter Tsjitsjikov beseft dat de namen van de intussen overleden lijfeigenen daardoor geld waard zijn en dat hij er zelfs een hypotheek op kan nemen, mits hij ze te pakken krijgt. Roofkapitalisme en hypotheekzwendel avant la lettre dus en een geniale satire op de kleinheid van de mens die je net als Klaus Mann maar beter gelezen hebt.
Al die voorleesavonden lieten de leeshonger van Klaus Mann alleen maar toenemen. Een bezoek aan de boekhandel was één van zijn lievelingsactiviteiten en in zijn tienerjaren verslond hij duizenden pagina's literatuur. "Ik las gretig, onverzadigbaar, enthousiast. (...) het kritiekloos verslinden van massa's gedrukte woorden." Dat zou in de loop van de tijd wel enigszins veranderen, wanneer hij zichzelf ook ontwikkelt als persoon en schrijver en doelgerichter ging lezen. "Mijn smaak ontwikkelde zich in een bepaalde richting. (...) Ik vond mijn meesters, mijn goden; ik ontdekte mijn eigen Olympus."
Tot die meesters behoorden in de eerste plaats de romantici met als toonbeeld daarvan de Duitse schrijver Novalis. Een klinkende naam die je wellicht kent van zijn melancholische poëzie. Maar ook de klassieken wisten Klaus Mann te beroeren. Waar Thomas Mann nog een buste in zijn huis had staan van Homerus, werd Klaus verliefd op het werk van Sokrates. "Ik hield van Sokrates omdat hij hield van de mens in zijn schoonheid – ach, met hoeveel slim inzicht!" Twee andere schrijvers die Klaus Mann nog een ode toedicht in zijn autobiografie zijn de Amerikaanse dichter Walt Whitman en de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche. Wil je trouwens van die laatste zijn filosofie doorgronden op een toegankelijke manier, dan raden we altijd aan om dit boekje te lezen uit de serie Elementaire Deeltjes. In die serie worden experten gevraagd om een bepaald onderwerp, zoals de filosofie van Nietzsche, toegankelijk te maken in kleine handzame boekjes.
Maar terug naar Klaus Mann en zijn schrijversidolen. Wat opvalt is dat Klaus niet alleen heel veel heeft gelezen, maar ook heel uiteenlopend. In de eerste plaats uit persoonlijke interesse, maar anderzijds ook door de vele reizen die hij ondernam, waardoor hij in aanraking kwam met literatuur van over de hele wereld. Zo las hij de Noorse literatuur met Knut Hamsun als boegbeeld, Franse literatuur met specifieke bewondering voor de pacifisten zoals Romain Rolland en Roger Martin du Gard en ontmoette hij op alle plekken die hij bezocht veel collega-schrijvers wiens werken hij vaak met plezier ging lezen zoals die van Christopher Isherwood en de Hongaarse schrijver Ödön von Horvath.
Ook de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig behoorde tot de lievelingsschrijvers van Klaus Mann. Hij bewonderde hem voor zijn romans zoals Ongeduld maar ook voor de vele biografieën die hij schreef zoals Maria Stuart en Montaigne. Het oeuvre van Zweig kunnen we je trouwens met veel plezier aanraden. Zijn autobiografie De wereld van gisteren is een van onze mooiste leeservaringen. Leuk nog om te weten is dat Klaus een speciale band had met Stefan Zweig, die een soort van mentorfiguur voor hem werd. Al vanaf het verschijnen van zijn debuut stuurde Zweig aanmoedigingen naar Klaus Mann. "Ga zo door, beste vriend! Velen zullen de neiging hebben u af te doen als zoon van een beroemde vader. Trekt u zich van zo'n vooroordeel niets aan! Werk! Zegt u, wat u te zeggen hebt – dat is een heleboel, als ik mij niet totaal vergis... Ik verwacht veel van u. Schrijft u een nieuw boek!"
Het rijtje voorbeelden en inspiratiebronnen van Klaus Mann ronden we af met de Tsjechische schrijver Karel Capek. Het is onduidelijk hoe Klaus Capeks leerde kennen – wellicht gewoon in een boekhandel – maar hij was er telkens lyrisch over. Een enthousiasme dat we zelf ook delen. Karel Capek was een invloedrijke Tsjechische schrijver, toneelschrijver en essayist. Zijn veelzijdige talenten omvatten sciencefiction, literatuur, politieke satire en theater. Een leuk weetje is dat Capek bekend werd door het introduceren van het woord "robot" in zijn toneelstuk R.U.R. uit 1920, waarin hij de ethische gevolgen van technologische vooruitgang verkende. Onze favoriete roman van zijn hand is Oorlog met Salamanders waarin Capek een scherpzinnige kritiek schrijft op totalitarisme en nationalisme en waarmee hij later ook George Orwell zal beïnvloeden wanneer die begint met het schrijven van 1984.
Enthousiast geworden over één van de genoemde boeken of schrijvers? Je kan de meeste werken gewoon bestellen via onze webshop. Daarmee steun je onze onafhankelijke boekhandel en kunnen we dit soort artikelen blijven schrijven. En wanneer je benieuwd geworden bent naar Klaus Mann, lees dan natuurlijk Het getraliede raam en bemachtig één van de 750 handgenummerde exemplaren.
Dit artikel werd geschreven door Jochen De Vos en gepubliceerd op 25 juni 2024. Naast een voorliefde voor de boeken van Klaus Mann behoren ook schrijvers als Stefan Zweig en W.G. Sebald tot zijn favoriete schrijvers. Vier dagen per week staat Jochen in Cosimo om je te overladen met boekentips en maakt hij je favoriete koffie.