De oudste versie van Lazarillo van Tormes die bewaard is gebleven dateert van 1554, het jaar waarin maar liefst drie uitgaven van het boek verschenen. Over de auteur bestaat grote onzekerheid, zodat het werk meestal anoniem is uitgegeven. Het boek vertelt realistisch en humoristisch het levensverhaal van de jonge Lázaro, die achtereenvolgens in dienst treedt van een blinde bedelaar, een gierige priester, een edelknaap en nog enkele andere meesters. Lazarillo is een echte pícaro, een schelm uit de zelfkant van de samenleving (maar met een goed hart), die ironisch, soms zelfs cynisch, vertelt van zijn droevige lot, waarbij niet zelden de clerus het moet ontgelden. Het werkje werd dan ook in 1559 op de index geplaatst en in 1579 opnieuw, maar nu 'gezuiverd', uitgegeven.