Een duik in de Japanse literatuur: deze auteurs en boeken wil je absoluut gelezen hebben

Al jaren hebben we een fascinatie met Japanse literatuur en nu we met Cosimo zelf Japanse literatuur gaan uitgeven in samenwerking met vertaler Jos Vos dachten we dat het wel een leuk idee was om een lijstje te maken met Japanse auteurs waarvan wij vinden dat je hun boeken absoluut een keer gelezen moet hebben. In dit artikel nemen we je mee op een reis door de Japanse literatuur van vroeger tot nu. De auteurs en boeken die we hebben opgenomen in deze lijst variëren van klassieke teksten tot hedendaagse literatuur en ook de allerbekendste Japanse schrijvers, zoals Haruki Murakami of Yasunari Kawabata, hebben we niet overgeslagen. Van hoeveel schrijvers heb jij al minstens één boek gelezen uit de lijstje? Na het lezen van het lijstje zin om door alle Japanse literatuur uit onze winkel te bladeren? Dat kan gewoon hier.

 
1. Wie het geschreven heeft, weten we niet, en zullen we ook nooit meer te weten komen, maar De val van de Taira is een van de meest indrukwekkende teksten uit de Japanse literatuur en hét vermaardste samoerai-epos. Het is een veertiende-eeuws verhaal over de strijd tussen twee machtige clans, de Taira en de Minamoto. Dit meesterwerk neemt de lezer mee op een duizelingwekkende rit door de twaalfde eeuw aan de hand van vele onvergetelijke figuren, zoals Taira Kiyomori, de monsterlijke krijgsheer die sterft van razernij en die zo gloeit van de hitte dat druppels water op hem vlamvatten. De val van de Taira schildert het portret van een verfijnde adellijke maatschappij die op zijn kop staat en is doordrongen van het boeddhistische besef dat alle aardse banden van voorbijgaande aard zijn. Het heeft in de loop der eeuwen enorme invloed uitgeoefend op de Japanse kunsten – zowel de traditionele als de populaire – en op het zelfbeeld van de Japanners. Maar ook al weten we niet wie de auteur is van deze historische tekst, de vertaler naar het Nederlands kennen we gelukkig wel! Dat is niemand minder dan Jos Vos, die ook het volgende boek in dit lijstje vertaalde voor eenieder van ons.

2. Het hoofdkussenboek is een van de bekendste werken uit de oude Japanse literatuur en werd geschreden door Sei Shonagon, een hofdame in het tiende-eeuwse Japan oftewel de hoogtijdagen van het keizerlijk hof. Ze tekende alles op wat haar aantrok of afstootte in haar omgeving en schetst zo een uniek portret van een gesloten wereld waarin poëzie, de liefde en een hoogontwikkeld gevoel voor ritueel de toon aangeven. Met de nodige spot karakteriseert ze de hovelingen die haar omringen; fijngevoelig beschrijft ze haar eigen avontuurtjes, haar teleurstellingen en het verstrijken van de seizoenen. Ze klinkt vaak vertrouwd en ondeugend en houdt van lijstjes zoals we die nu ook kunnen maken, maar dan mooier en exotischer.

3. Wanneer we de sprong maken naar de moderne Japanse literatuur, komen we meteen uit bij de boeken van Soseki Natsume (1867-1916). Zoals je wellicht weet hebben we met onze eigen uitgeverij ooit De poort – waarvan je hier een van de allerlaatste exemplaren kan kopen – uitgegeven: een van zijn bekendste werken. In De poort wordt een van de grootste conflicten uit de Meijiperiode, de periode waarin Soseki Natsume zelf leefde, aangekaart. Hoeveel gehoorzaamheid ben je verschuldigd aan je directe omgeving en wat zijn de gevolgen wanneer je ervoor kiest om naar jezelf te luisteren? 

Een ander werk van Soseki Natsume dat je absoluut een keer moet lezen, is zonder twijfel Ik ben een kat waarin Soseki schrijft vanuit het standpunt van een kat en vanuit dat standpunt het menselijk handelen observeert op een humoristische en ironische manier die tot op dat punt in de literatuur ongezien was. Wie meer van melancholische literatuur houdt, raden we dan weer Kokoro aan: een laat meesterwerk van de hand van Soseki.

Wat moet je nog weten over Soseki Natsume zelf? In de eerste plaats natuurlijk dat hij een invloedrijke Japanse schrijver en literair criticus was tijdens de Meiji-periode, de periode in de Japanse geschiedenis waarin het land haar poorten letterlijk opende. Vandaag wordt Soseki beschouwd als een van de grondleggers van het Japanse modernisme omdat hij één van de eerste schrijvers was die zich liet beïnvloeden door Westerse invloeden nadat hij zelf een aantal jaar in Engeland doorbracht en daar de hele Engelse canon verslond. Dat resulteerde in een bijzonder oeuvre, waartoe de eerder aangehaalde romans behoren, dat alle volgende generaties schrijvers tot op de dag van vandaag heeft weten te beïnvloeden. 

4. Hoewel Ryünosuke Akutagawa (1892-1927) iets later begon met schrijven, wordt ook hij beschouwd als een van de grondleggers van de moderne Japanse literatuur. Akutagawa legde zich vooral toe op het schrijven van korte verhalen en werd daar een absolute meester in. Akutagawa groeide op in een intellectueel gezin en studeerde Engels aan de Universiteit van Tokyo. Zijn vroege literaire werk werd sterk beïnvloed door westerse literatuur, met name de werken van Edgar Allan Poe. Hij was een pionier in het gebruik van het concept van de "ik-verteller" in de Japanse literatuur. Zijn bekendste werken omvatten Rashomon en In a Bamboo Grove, die later de basis vormden voor Akira Kurosawa's film Rashomon. Deze verhalen staan bekend om hun complexe vertelperspectieven en morele ambiguïteit. Akutagawa leed aan psychische problemen en worstelde met depressie gedurende zijn leven. Zijn latere werken, zoals Death Register en The Life of a Stupid Man, weerspiegelden zijn persoonlijke strijd en angst voor waanzin. Op tragische wijze pleegde Akutagawa op 35-jarige leeftijd zelfmoord door vergiftiging. Zijn bijdrage aan de Japanse literatuur blijft echter van onschatbare waarde, en zijn werk wordt gewaardeerd om zijn diepgaande verkenning van menselijke psychologie en morele dilemma's. Kortom: wie zich wil verdiepen in de Japanse literatuur kan niet om Akutagawa heen. 

5. Osamu Dazai (1909-1948) is de volgende op de lijst met te lezen Japanse schrijvers, die meer dan zijn tijdgenoten en andere schrijvers in dit overzicht zijn werk sterk liet beïnvloeden door persoonlijke en maatschappelijke tumult. Geboren als Shūji Tsushima, koos hij later de naam Osamu Dazai. Zijn vroege romans verkennen complexe menselijke relaties en de spanning tussen individu en samenleving. Dazai, geplaagd door persoonlijke problemen, onderging herhaaldelijk zelfmoordpogingen. Zijn intense reflecties op het leven en lijden, vaak doordrenkt met ironie, hebben hem tot een belangrijke figuur in de Japanse literatuur gemaakt. Helaas stierf Dazai op 38-jarige leeftijd door verdrinking, wat zijn tragische leven en literaire erfenis benadrukte.

Zijn bekendste roman is Als mens mislukt en werd onlangs nog vertaald door Luk Van Haute: samen met collega Jos Vos toch een van de referenties wat betreft het vertalen van Japanse literatuur. In Als mens mislukt lees je het dagboek van Yozo Oba, een jongeman die leeft in een steeds woeliger Japan. Zijn ouders zijn altijd afwezig en hij heeft moeite contact met leeftijdsgenoten te maken. De wereld om hem heen kan hij niet begrijpen. In zijn kinderjaren besluit Yozo de clown uit te hangen; alleen zo hoeft hij nooit gesprekken aan te gaan en zijn emoties onder ogen te zien. Tijdens zijn studententijd zoekt hij zijn heil in drugs, drank en seks. Zijn pogingen relaties op te bouwen met vrouwen lopen elke keer op niets uit. Zonder vals sentiment beschrijft Osamu Dazai wat er gebeurt als depressie en angst zich meester maken van een mens. In buitengewoon krachtig proza beschrijft hij het tragische leven van Yozo, een leven van de vervreemding van een individu in een samenleving waarin hij zijn plaats niet vindt, met maar heel af en toe vluchtige momenten van verbintenis en genegenheid. Als mens mislukt toont op schitterende wijze de gevoelens van een neerslachtige generatie die opgroeit in de jaren dertig van de vorige eeuw.

6. Voor we de chronologie verder respecteren, moeten we toch weer event terug in de tijd, want hoe kan een overzicht over Japanse literatuur nu compleet zijn zonder auteurs te noemen die zich toelegden op de haiku? Hoewel je tientallen auteurs zou kunnen opsommen wiens haiku's je een keer moet lezen, kiezen wij die van Yosa Buson en natuurlijk Matsuo Basho van wie zijn haiku's recent voor het eerst integraal in het Nederlands verschenen.

Matsuo Basho (1644-1694), wiens eigenlijke naam Matsu Kinsaku is, wordt gezien als een van de grootste (naast Masaoka Shiki, Busson en anderen) van alle haiku-meesters. Geboren in Ueno en in dienst van de keizerlijke Yoshita-familie, maakt hij zich hier rond zijn 28ste van los en trekt met zijn volgelingen door het land, onderwijl onsterfelijke poëzie makend. Hij schreef zijn gedichten niet, maar sprak ze uit, waarna ze door zijn 'discipelen' werden opgetekend. In veel van zijn werk klinkt de boeddhistische filosofie door, voortdurend wordt de lezer herinnerd aan de vergankelijkheid van alles wat hij ziet. 

Hoewel iets minder bekend in ons taalgebied, raden we je ook de haiku's aan van Yosa Buson. Buson (1716-1784) was een prominente Japanse dichter en schilder uit de Edo-periode. Hij wordt beschouwd als een van de grote meesters van haiku, naast Matsuo Basho, maar ook bijvoorbeeld Kobayashi Issa. Buson werd geboren in Kema, een dorp in de buurt van Osaka, en begon zijn literaire carrière na het volgen van Basho's reisroute beschreven in Oku no Hosomichi. Hij vestigde zich in Kyoto, waar hij een centrale figuur werd in de haikai-literatuur en de schilderkunst. Zijn werk staat bekend om zijn levendige beelden en diepe gevoeligheid voor de natuur. Naast poëzie, excelleerde Buson in de nanga-schilderkunst, beïnvloed door de Chinese Zenga-stijl. Zijn kunst en poëzie weerspiegelen een harmonieuze integratie van schilderkunst en literatuur, wat hem een unieke plaats in de Japanse culturele geschiedenis geeft. Buson stierf in 1784, maar zijn nalatenschap leeft voort in de Japanse kunst en literatuur. Met Oog in oog met de maan verscheen een prachtige kennismaking met zijn werk ook in het Nederlands.

7. Hoewel de Japanse literaire traditie één van de oudste en belangrijkste is, kent het land maar twee Nobelprijswinnaars. Met Yasunari Kawabata en Kenzaburo Oë zijn dat wel niet de minste auteurs, die niet mogen ontbreken in dit overzicht.

Yasunari Kawabata (1899-1972) was de eerste Japanse schrijver die de Nobelprijs voor Literatuur mocht ontvangen in 1968 en begon met schrijven in de jaren twintig van de vorige eeuw. Zijn vroege werk omvatte poëzie en korte verhalen, maar hij werd vooral bekend om zijn romans. Kawabata's werk wordt gekenmerkt door een diepgaande gevoeligheid voor de nuances van menselijke emoties en de Japanse esthetiek. Hij was een belangrijke figuur in de literaire beweging van het shinkankaku-ha, die streefde naar het uitdrukken van de innerlijke gevoelens van personages en de subtiliteiten van het dagelijks leven. Een van zijn meest beroemde werken is Snow Country (1947), een roman die de delicate relatie tussen een stedelijke man en een geisha in een afgelegen bergdorp verkent. Zijn boeken zoals Thousand Cranes (1952) en The Sound of the Mountain (1954) zijn ook veelgeprezen voor hun psychologische diepgang en esthetische verfijning.

Kenzaburo Oë (1935-2023) kreeg dan weer de Nobelprijs in 1994. Oë ging op 18-jarige leeftijd Franse literatuur studeren aan de universiteit van Tokio, waar hij afstudeerde met een scriptie over Jean-Paul Sartre. Zijn eerste werk beschrijft de verwoestende invloed van oorlog op het rurale leven en de schaduw die de Amerikaanse bezetting werpt op het leven van jongeren in de stad. In zijn werk komen verder politieke, sociale en filosofische thema's voor zoals nucleaire wapens, existentialisme en sociaal non-conformisme. Oë is actief in de vredesbeweging en ecologische beweging. Bekende werken van zijn hand zijn Het eigen lot, Seventeen en Voetballen in 1860.

8. De meest tot de verbeelding sprekende schrijver in dit overzicht en rond wie doorheen de jaren een hele cultus is ontstaan, is Yukio Mishima. Mishima (1925-1970) werd geboren als Kimitake Hiraoka in Tokyo. Hij groeide op in een aristocratische familie en ontwikkelde al op jonge leeftijd een passie voor literatuur en lichaamsbeweging. Mishima studeerde rechten aan de Universiteit van Tokyo maar verliet deze al snel om zich volledig te wijden aan het schrijven. Zijn literaire carrière begon met de roman Thirst for Love in 1947, en hij werd al snel bekend om zijn thema's van seksualiteit, dood en de zoektocht naar schoonheid. Zijn bekendste werk, de Sea of Fertility-tetralogie, omvat vier romans die het Japanse leven en de maatschappij in de twintigste eeuw verkennen. Mishima was niet alleen een getalenteerde schrijver, maar ook een aanhanger van traditionele Japanse kunsten, zoals het Noh-theater. Hoewel hij een een controversiële figuur was vanwege zijn extreem nationalistische overtuigingen en zijn verlangen naar de terugkeer van de keizerlijke macht in Japan, wat leidde tot zijn beruchte zelfmoord in 1970, waarbij hij een seppuku-ritueel uitvoerde nadat een mislukte coup om de keizer te herstellen niet slaagde, moet je dat niet weerhouden zijn werken te lezen. Mishima's leven en werk blijven namelijk intrigeren vanwege de complexe mix van literaire genialiteit en radicale politieke overtuigingen. Snuister dus even door de boeken die we van hem hebben liggen in de winkel en begin aan een bijzonder, verrijkend en heerlijk leesavontuur.

9. Wie kijkt naar wat er van Japanse literatuur vandaag verschijnt, kan natuurlijk niet om de boeken van Haruki Murakami heen. Murakami is niet alleen een van de populairste schrijvers in Japan, maar ook ver buiten de landsgrenzen, behalen zijn boeken ongekende verkoopsuccessen. Van zijn romans gingen al miljoenen exemplaren over de toonbank en ieder nieuw boek dat van zijn hand verschijnt, is een heuse gebeurtenis. Tot zijn bekendste werken behoren Norwegian Wood, De opwindvogelkronieken en Kafka op het strand. Tussen het schrijven door doet Murakami veel aan hardlopen. Hij liep verschillende marathons en volbracht ook enkele triatlons. Daarover schreef hij het boek Waarover ik praat wanneer ik over hardlopen praat.

Maar wie verder kijkt, ziet nog enkele literaire sterren opstaan. Zo schreef Banana Yoshimoto met Kitchen een heuse cultklassieker en is met Mieko Kawakami nog een veelbelovende schrijver opgestaan. Kawakami begon haar carrière als singer-songwriter en dichter, maar verwierf internationale bekendheid met haar romans, met name met Breasts and Eggs (2008) en Heaven (2009). Kawakami schrijft vaak over de complexiteit van vrouwelijkheid, gender en klasse in hedendaags Japan en is het ontdekken meer dan waard.

10. Hoewel nog uren zouden kunnen doorgaan met het oplijsten van Japanse schrijvers, er een heuse lijst van wel honderd schrijvers van kunnen maken, sluiten we het voor nu af met Kyoka Izumi: de schrijver van wie wij dit najaar De heilige van de berg Koya in een herziene vertaling van Jos Vos gaan uitgeven. Dat boek zal verschijnen in een eenmalige oplage van 500 met de hand genummerde exemplaren en kan je nu alvast bestellen als pre-order wanneer je zeker wil zijn van je exemplaar.

Kyoka Izumi (1873-1939), geboren als Kyotaro Izumi, was een invloedrijke Japanse schrijver en dichter uit de Meiji-periode en staat samen met onder anderen Soseki Natsume en Mori Ogai aan het begin van het Japanse modernisme. Zijn werk wordt gekenmerkt door een unieke mengeling van realisme en fantasie, vaak met een donker, bovennatuurlijk tintje. Hij debuteerde in 1893 met zijn novelle Yazaemon Kanmurien verwierf snel erkenning met zijn volgende werken. Zijn verhalen – in totaal publiceerde hij er meer dan honderd – bevatten vaak spookachtige en mysterieuze elementen, gecombineerd met een poëtische schrijfstijl die de lezers meevoert naar surrealistische werelden. Surrealistische werelden die jij binnenkort eindelijk weer kan gaan ontdekken.

Dit lijstje werd geschreven door Jochen De Vos en gepubliceerd op 6 september 2024. Al jarenlang heeft Jochen een voorliefde voor Japanse literatuur. Om het lijstje behapbaar te houden, moest hij tientallen namen voorlopig even schrappen, maar binnenkort gaat hij gewoon aan de slag met een vervolglijstje met nog meer Japanse literatuur voor jou om te ontdekken. Maar voor die tijd gaat hij volop aan de slag om samen met Jos Vos de nieuwe editie te verzorgen van De heilige van de berg Koya.