Een boek voor in alle favorietenlijstjes: Robin tipt 'De wand' van Marlen Haushofer

Jaarlijks verschijnen er in België en Nederland ruim 25.000 nieuwe boeken, gaande van Nederlandse literatuur tot vertaalde boeken en kinderboeken, van non-fictie tot wetenschappelijke publicaties. Dat betekent dat veel van de boeken in onze winkel na een tijdje plaats moeten maken voor een verse lading boeken. Toch zijn er een aantal boeken waar we zoveel van houden, dat je er altijd wel een exemplaar van kan terugvinden bij ons in de boekhandel. Een van deze boeken is zonder enige twijfel de moderne klassieker De wand van de Oostenrijkse schrijfster Marlen Haushofer. Waarom we zo enthousiast zijn over dit boek? Robin vertelt je er hieronder graag alles over. Wil je na de bespreking dit boek graag lezen? Bestel dan hier een exemplaar van het boek of kom langs in onze winkel in Antwerpen.

WAT MOET JE WETEN OVER DE AUTEUR VAN DIT BOEK
Marlen Haushofer (1920-1970) was een Oostenrijkse schrijfster. Haushofer schreef als kind en tiener al verhalen, gedichten en romanhoofdstukken voor zichzelf. Nadat ze tijdens de oorlogsjaren niets schreef – waarschijnlijk omdat ze na de annexatie van Oostenrijk door Nazi-Duitsland aan het werk werd gezet onder de dan verplichte Rijksarbeidsdienst voor jongeren – pakte ze de draad terug op, maar nu met de ambitie om haar werk ter publicatie aan te bieden. Vanaf 1946 lukte het haar om stukken te publiceren in Oostenrijkse kranten, week- en maandbladen. Vijf jaar later, in 1951, verscheen haar eerste novelle, Das fünfte Jahr, en in 1954 haar eerste roman, Eine Handvoll Leben, waarmee ze in Duitstalige landen aanmerkelijk succes oogstte. Drie jaar lang schreef ze aan De wand, dat werd gepubliceerd in 1963. In een brief aan een vriend is te lezen hoe omslachtig ze het schrijfproces vond. Voornamelijk omdat ze, door de zorg voor haar gezin, weinig tijd had om te schrijven, maar ook omdat ze de dieren en de natuur in haar werk accuraat wilde beschrijven (haar eigen kat was daarvoor onder andere bron van inspiratie). De roman werd bekroond met de Arthur Schnitzler-prijs en betekende haar doorbraak. De wand wordt dan ook beschouwd als het hoogtepunt uit haar oeuvre.

Hoewel Haushofer bij leven werd gewaardeerd, dreigde ze na haar dood in de vergetelheid te raken. Gelukkig kende haar werk een heropleving en staat ze inmiddels bekend als een van de grootste schrijvers van Oostenrijk. Die opleving is deels te danken aan de vrouwenbeweging die haar herontdekte vanwege de feministische thema's die te lezen zijn in haar romans. Haar proza wordt geroemd vanwege de diepe menselijke inzichten en existentiële thema's. Haar beklemmende en introspectieve romans verkennen thema's van eenzaamheid, isolatie, vrouwelijke autonomie en de beperkingen die de maatschappij aan vrouwen oplegt. Haushofers oeuvre is sterk autobiografisch van aard. Zelf zei ze daarover in een radiointerview: “Ik schrijf nooit over iets anders dan mijn eigen ervaringen. Al mijn mensen zijn delen van mij, gespleten persoonlijkheden, om zo te zeggen, die ik heel goed ken. Als er ooit een figuur verschijnt die mij vreemd is, probeer ik er nooit in te doordringen, maar stel ik mij tevreden met een beschrijving van zijn uiterlijk en zijn effect op de omgeving.”

De naamloze vertelster in De wand wordt door haar nicht en echtgenoot uitgenodigd om een lang weekend door te brengen in hun jachthuis dat is gelegen in een bergdal in de Alpen aan de rand van een bos. Op de avond van aankomst zakken haar nicht en man samen met hun hond Luchs af naar het café in het dorp, maar al snel keert de hond alleen terug. Wanneer het echtpaar later op de avond nog niet terug is, besluit de vertelster in afwachting van hun terugkeer maar gewoon te gaan slapen. De volgende ochtend komt ze echter tot de ontdekking dat ze nog altijd alleen thuis is. Samen met hond Luchs gaat ze op onderzoek uit en vertrekt richting het dorp. Maar onderweg stoot ze letterlijk op een onzichtbare, ondoordringbare wand. Terwijl ze de reikwijdte van de wand langzaam aftast, wordt het haar duidelijk dat zit op gesloten en dat er aan de andere kant geen mensen of dieren meer in leven zijn. Wat volgt is een glashelder verslag van de twee jaar die de vertelster tot dan toe heeft overleefd, alleen met haar dieren in het dal. 

WAT MAAKT ONS ZO ENTHOUSIAST?
Hou zou het zijn om de enige levende mens op aarde te zijn? Het is iets waarvan we ons geen voorstelling kunnen maken, maar Marlen Haushofer doet het op weergaloze wijze. We lezen hoe de vertelster, wanneer het besef komt dat snelle verlossing uit haar isolement onwaarschijnlijk is, zichzelf en de hond  – en later ook een kat en koe en hun nakomelingen – in leven houdt met behulp van de herinnering aan het buitenleven van haar jeugd, toen ze onder andere leerde jagen, en een boerenalmanak die ze vindt in het jachthuis. Ze lijkt vanaf het begin te berusten in haar lot, maar toch voel je als lezer hoe beklemmend haar leven in het dal, dat plots en radicaal anders is dan ervoor, moet zijn. Een zekere spanning, die Haushofer voelbaar maakt vanaf het begin van dit verhaal waarin verder eigenlijk vrij weinig gebeurd, bouwt zich met het omslaan van de pagina's op en brengt een steeds groter unheimlich gevoel met zich mee. De wand is één van die boeken die je in een grip houdt vanaf de eerste pagina en nog lang nadat je de laatste hebt gelezen. 

Hoewel de vertelster opgelucht is dat ze elke maatschappelijke verwachting ten aanzien van haar vrouw-zijn van zich af kan schudden, brengt het feit dat ze plots is overgeleverd aan de elementen en de beperkte kennis van de natuur rond haar andere zorgen met zich mee. Zo bevat Haushofers verhaal feministische elementen, maar gaat het in essentie over wat het betekent om mens te zijn en doet het de vraag rijzen over de plaats die we op aarde innemen temidden van de natuur. De thematiek van het boek kan worden gezien als een commentaar op de menselijke conditie, de relaties tussen mens en natuur, en de eenzaamheid die inherent is aan het bestaan. Haushofer maakt er een universeel verhaal van dat, hoewel er duidelijke aanwijzingen zijn dat het verhaal zich decennia geleden afspeelt, plaats en tijd overstijgt en daardoor gelezen kan blijven worden. Dat is wat ons betreft de kracht van dit boek, dat door het universele karakter ook op verschillende manieren te interpreteren is. 

VERGELIJKBARE BOEKEN EN SCHRIJVERS
De wand verscheen in de reeks klassiekers van vrouwelijke auteurs van uitgeverij Orlando. Vanuit een sterke persoonlijke betrokkenheid wil Orlando boeken maken die ertoe doen, die iets moois toevoegen aan de wereld. In hun serie klassiekers verscheen bijvoorbeeld ook een uitgave van Orlando van Virginia Woolf, waaraan de uitgeverij haar naam ontleende, en Het gele behang van Charlotte Perkins Gilman dat tegelijk met onze uitgave van Moederland van Gilman verscheen. Bekijk deze en andere uitgaven van Orlando in onze webshop.

Voor wie zich thuis voelt in de natuur, misschien zelfs een bijzondere voorliefde heeft voor bergen, kunnen we ook De levende berg (1977) van Nan Shepherd aanraden. In dit poëtisch proza treft de lezer een bespiegeling aan over de adembenemende, maar onheilspellend ruige bergketen Cairngorms in de oostelijke Schotse Hooglanden. Shepherd beschrijft het natuurgebied, dat haar zeer nauw aan het hart ligt, bijzonder gedetailleerd. Ze schrijft over het water, de wolken, de sneeuw, de wind, maar ook over mens-zijn temidden van het natuurgeweld. 

Marlen Haushofer wordt vaak vergeleken met tijd- en landgenote Ingeborg Bachman – schrijfster, dichteres en een prominente stem in de Duitse literatuur van de twintigste eeuw. Bachmann en Haushofer delen een aantal fundamentele thema's, zoals eenzaamheid, feminisme en maatschappelijke kritiek, maar benaderen deze thema's op verschillende manieren. Bachmann brak door in de literaire wereld met haar poëzie, die vanaf de jaren 1950 werd gepubliceerd. Ze werd al snel bekend door haar lyrische en vaak melancholische gedichten, die de naoorlogse gevoelens van verlies en vervreemding perfect wisten te vangen. Bachmann is ook bekend om haar prozawerk, met name de roman Malina (1971), het eerste deel van een onafgemaakte trilogie die bekend staat als de Doodsoorzaken-cyclus. Malina is een complex, experimenteel werk dat de innerlijke wereld van een vrouw onderzoekt die wordt verscheurd door haar relatie met twee mannen, Malina en Ivan. Het boek behandelt thema's als de destructieve kracht van liefde en de gevaren van patriarchale structuren.

TEN SLOTTE NOG IETS OVER DE VERTALER
Ria van Hengel is een vooraanstaande Nederlandse vertaalster die vooral bekend is om haar vertalingen van Duitstalige literatuur naar het Nederlands, met werken van auteurs zoals W.G. Sebald, Ingeborg Bachmann en Thomas Bernhard. Haar vertalingen worden geprezen om hun nauwkeurigheid en gevoeligheid voor de stijl en toon van het origineel, wat haar verschillende prijzen en erkenningen heeft opgeleverd. Van Hengel heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het toegankelijk maken van complexe en invloedrijke Duitstalige literatuur voor het Nederlandse publiek en blijft een invloedrijke figuur in de wereld van literaire vertalingen.